Täze Zelandiýa çilimiň soňuna çykmak meýilnamasynyň çäklerinde, ýaş adamlary ömürleriniň köp bölegi boýunça temmäkiden uzak saklamagy maksat edinýär.

Indiki ýyl güýje girizilmegine garaşylýan bu täze kanun 14 we ondan kiçi ýaşlylar üçin çilim satyn almaga rugsat berilýän ýaşy ýyl-ýyldan ýokarlandyrar. Bu teoriýa görä, kanun güýje gireninden 65 ýyl soňra diňe 80 ýaşlylar çilim satyn alyp bilerler. Täze Zelandiýada häzirki çilim almaga rugsat berilýän ýaş 18 bolansoň, ýaşlar üçin hemişelik çilim gadagançylygynyň birnäçe ýyllap täsiri bildirmez. Häzirki wagtda ýurtda kämillik ýaşyndan geçenleriň 11% töweregi çilim çekýär.

Bu pandemiýa ÝUNISEF-iň taryhynda çagalar üçin iň uly global krizis bolup, 100 million çagany garyplyga düşürdi we olaryň saglygynda, biliminde, iýmitlenmeginde, goralmagynda we psihiki abadanlygynda gazanylmaly ösüşleri has yza tesdirdi.

"Biz öňe gitmeli ýylymyzda yza gidýäris” diýip, ÝUNISEF-iň ýerine ýetiriji müdiri Henrietta Fore aýtdy. Täze hasabatda, ÝUNISEF pandemiýanyň çagalara beren zyýanlaryny sanap geçýär:

Konfliktler we gazaply hüjümler ýüze çykanda, maýyplygy bolan adamlar köplenç maşgala agzalaryna "özüňizi halas ediň" diýerler.

Borno Ştatynda ýaşaýan, hereket etme kynçylygy bolan bir aýal Boko Haram hüjüminiň dowamynda erkek doganlaryny ýitirdi; olar aýal doganlaryny göterjek bolup durkalar öldürilýärler. Bu wakany Nigeriýanyň inklýuziw maýyplyk ugrunda işleýän CBM International guramasynyň wekili Dawid Sobo gürrüň berýär.

Insuliniň üsti açylanyndan bir asyr soňra hem, diabetli adamlar bejergi almakda birnäçe päsgelçilikler bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar: gymmat bahalar, almasy kyn bolan insulin, insulin öndürijileriň örän azlygy, gowşak saglyk ulgamlary we ş.m:

20 ýyldan bäri ilkinji gezek gyzamyk sanjymy edilmedik bäbekleriň sany köpeldi. Munuň netijesinde gyzamyk hadysalary tiz ýaýrap biler. BSGG-nyň ýakynda çap eden hasabatyna görä:

Temmäki her ýyl ýürek-damar, öýken, rak, diabet we birnäçe beýleki keselleriň üsti bilen 8 million adamyň ölümine sebäp bolýar. Temmäkiden el çekmek kyn düşüp bilýär, esasanam COVID-19 pandemiýasynyň sosial we ykdysady stresi artdyran döwründe. Dünýädäki 1.2 milliard temmäki ulanyjylarynyň 60%-i ony taşlamak isleýär, emma olaryň diňe 30%-i çilimden üstünlikli el çekmek üçin zerur bolan serişdelerden peýdalanyp bilýärler.

Lancet žurnalyndaky täze hasabata görä, dünýäde 2019-njy ýyldaky ölümleriň 61%-ini ýaş oglanlar düzýär. Bu hasabat dünýäde ölümleri azaltmak boýunça edilýän tagallalarda 10-24 ýaş aralygyndaky oglanlaryň ünsden düşürilýändigini görkezýär.

Bütin dünýäde 3 aýaldan biri öýdäki zorluga sezewar bolýar. Bu hut Hindistanda hem şeýle, emma zorlugyň aýallaryň saglygyna ýetirýän täsirini öwrenmekde örän az ylmy barlag geçirildi. Olaryň biri hem Hindistanda ýanýoldaşyň tarapyndan zorlanmanyň dürli derejelerine we durmuşa çykan aýallarda fiziki, jynsy we emosional zorlugyň arabaglanyşygyna seredip geçýär. Şeýle-de, bu barlag işi ýanýoldaşy tarapyndan zorlanylan aýallaryň saglygyna ýetýän zyýanlary hem derňeýär.

UNICEF/Gallup tarapyndan 21 döwletde ýaşlaryň arasynda geçirilen sowalnamada 2021-nji ýylyň birinji ýarymynda 15-24 ýaş aralygyndaky ýaşlaryň 20%-ine golaýynyň köplenç özlerini depressiýada duýýandygy görkezildi.

Göwrelilik döwründe galapyn tomus aýlarynda bolup geçýän ýylylyk tolkunlaryna sezewar bolmak zyýanlydyr.

Saglygy goraýyş işgärleri aşa ýylylygyň gartaşanlara we bäbeklere howpludygyna onlarça ýyl öň düşündiler. 2010-njy ýylda, Kaliforniýada geçirilen barlag her artykmaç 10 dereje ýylylyk zerarly çaganyň wagtyndan öň dogulma töwekgelçiliginiň 8% artýandygyny görkezdi. Beýleki barlaglar ýylylygyň başga-da zeperlerini öwrendiler.