Eýjizm (iňlisçe: ageism) – adamyň ýaşyna esaslanyp diskriminasiýa edilmegidir. Bu jemgyýetiň ünsden düşürýän saglyk meselesi bolup, gartaşan adamlaryň erbet zatlary başdan geçirmegine sebäp bolýar. Jemgyýetiň çäklendiren ýaş diskriminasiýasynyň çäginden çykylmagy we gartaşan adamlaryň äsgerilmezligini aradan aýyrmak möhümdir.

Gartaşan aýallara hem ýaşy hem-da jynsy taýdan diskriminasiýa edilmegi, olaryň saglygyna we abadançylygyna uly täsir edýär. Eýjizm (ýaş boýunça diskriminasiýa) häzirki zaman medeni, durmuş-ykdysady syýasatlaryň aýrylmaz bölegi bolup, gartaşan adamlaryň ünsden düşürilmegine getirýär. Gender eýjizmi saglygy goraýyş ulgamyna ornaşyp kök urdy. Garry ilatyň aglaba böleginiň aýallardygyna seretmezden, bu mesele bütin dünýäde dowam edýär.

Çaga semizligi bütin dünýäde artýar. Munuň uzak möhletli, çynlakaý jemgyýetçilik saglyk meselesidigini we onuň COVID-19 pandemiýasynyň täsiri sebäpli güýçlenip biljekdigini Bütindünýä semizlik federasiýasynyň (WOF) 2020-nji ýylyň noýabrynda neşir edilen beýannamasy duýdurýar.

Semizlik we aşa agramlylyk fiziki hem-de akyl saglygy bilen baglanyşykly bolup, çagalyk döwründe ýaşaýyşyň hiline täsir edip biler. Şeýle hem, çagalykda aşa semiz bolanlar ululykda hem semiz bolma we ömri gysgaldýan ikileýin hroniki keselli bolma ähtimallygy ýokarydyr. Çagalaryň semizlik derejesiniň mundan beýläk-de ýokarlanmagyna ýol bermek, geljekki nesiller üçin esasy saglyk we ykdysady kynçylyklara öwrülip biler. Mysal üçin: COVID-19 ýaly wiruslaryň ýaýramagynda aşa semizlik möhüm töwekgelçilik faktory bolup durýar.

Soňky 3 ýylda Senegalyň Mbeubeuss zibilhanasyndan "öldürilen çagalaryň iň uly açyk mazarlygyndan" 32 bäbek jesedi tapyldy.

Bu pajygaly ölümleriň ýeke-täk sebäbi bar: Nikasyz çaga dogurmagyň utanç, biabraýçylyk hasaplanmagy, köp aýallaryň bäbeklerini öldürmegine getirdi.

BSSG-nyň täze hasabatyna görä, 2018-2020-nji ýyllar aralygynda 700-den gowrak saglyk işgäri öldürildi we 2000 sanysy ýaralandy.

BSSG-nyň Saglygy Goraýyşa Edilýän Hüjümlere Gözegçilik Ulgamynyň alymlary 17 ýurtdaky saglyk işgärlerine, näsaglara we saglygy goraýyş edaralaryna edilen hüjümleri dokumentleşdirip, bu ýagdaýy "adatdan daşary ýagdaýlar" we "gowşak goraglylyk" diýip hasap edýändigini BMG-nyň täze metbugat beýanatynda bellenilýär.

ABŞ-da 1 ýaşdan 19 ýaşa çenli çagalaryň gark bolmagy tötänleýin şikes zerarly ölümçilige eltýän hadysalaryň esasylaryndan biridir. Emma käbir çagalaryň gark bolma töwekgelçiligi beýlekilerden diýseň uly.

Amerikan Pediatorlar Akademiýasynyň (AAP) Iýuldaky hasabatyna görä, 15-19 ýaşly ýetginjek oglanlaryň gyzlara seredeniňde gark bolma töwekgelçiligi 10 esse ýokarydyr.

Malaýziýanyň anyklamasy kyn bolan "sessiz jan alyjy" – gepatit C üçin dünýäde ilkinji elýeterli we täsirli dermany bellige almagy, millionlarça adamy bejergi bilen üpjün eder.

Serroz we bagyryň ragyna sebäp bolup biljek gepatit C garşy waksina ýok. Pes we orta girdejili ýurtlarda bu keseliň irki tapgyrlarynda berilýän bejergileriň agyr ýan täsiri bardyr.

Onlarça ýyl bäri Sudanda aýal-gyzlara garşy zulum meselesi babatynda gürrüňem edilenokdy. Bu baradaky maglumatlar ýiti ýetmezçilik edýärdi – diýip UN News habar berýär.

2019-njy ýylyň Aprelinde Omar al Başiriň häkimýetden agdarylmagy bilen başa geçen täze hökümet zenanlaryň hukuklaryny goramagy ösdürmäge, aýal jyns agzasynyň kastrasiýasynyň jenaýatlaşdyrylmagyna, jynsy zulum barada aç-açan aýtmaga we barlaglar geçirmäge ýol beriljekdigini mälim etdi.

Bütin dünýäde erkekler bilen jynsy gatnaşyk edýän erkekleriň takmynan 7.5%-inde sifilisiň (merezýel) bardygyny BSGG-nyň täze barlagy görkezýär. Bu uly görkeziji öňüni alyp we bejerip bolýan kesellere garşy dessin çäreleri görmek üçin duýduryşdyr.

Merezýel keseli (sifilis) – dowamly weneriki kesel bolup, deriniň, nemli örtükleriň, içki agzalaryň, süňkleriň we nerw ulgamynyň şikeslenmegi bilen häsiýetlendirilýär. Ýokuşma wagtyndan başlap, umumy ýokançly kesele öwrülýär we bejergi alynmadyk halatlarynda gaýtalama we gowşama döwürleriniň gezekleşmegi bilen geçýär.

Irki ýetginjeklik döwri barada geçirilen global barlagyň netijelerine görä, bütin dünýäde jyns stereotipleri ýetginjek ýaşda berk ornaşyp, ömürboýy saglyk näsazlyklaryna sebäp bolýar.

The Telegraph gazetiniň baş awtorlaryndan biri Karolin Maronyň aýtmagyna görä, gyzlar we oglanlar jynsy ýetişme döwründe biri-birinden örän tapawutly "dürli dünýälere" aýralanýarlar.

Giňden elýeterli bolmasa-da, soňky ýyllarda ABŞ-da we Ýewropada aýbaşy döwründe geýmek üçin niýetlenen içki geýimleriň meşhurlygy artyp başlady. Aýal-gyzlar aýbaşy önümlerine ýylda müňlerçe dollar sarp edýärler, emma bularyň köpüsi daşky gurşaw üçin howply bolup biler. 

Ýaponiýanyň Osakada şäherinde egin-eşik kompaniýasynyň eýesi Maýumi Miýaguçi başlangyç we orta mekdep gyzlary üçin özüne siňdiriji içki geýim liniýasyny döretdi. Miýaguçiniň gyzynyň aýbaşysy gelip başlanda, oňa aýbaşy önümlerini göze ilmez ýaly, ýaşyryn saklamagy tabşyrar ekeni. Emma ol soňra, bu önümleri ulanmagyň hiç hili utanç däldigine we gyzlaryň olary gizlemeli bolýandygynyň geňdigine akyl ýetiripdir.