Göwrelilik döwründe galapyn tomus aýlarynda bolup geçýän ýylylyk tolkunlaryna sezewar bolmak zyýanlydyr.

Saglygy goraýyş işgärleri aşa ýylylygyň gartaşanlara we bäbeklere howpludygyna onlarça ýyl öň düşündiler. 2010-njy ýylda, Kaliforniýada geçirilen barlag her artykmaç 10 dereje ýylylyk zerarly çaganyň wagtyndan öň dogulma töwekgelçiliginiň 8% artýandygyny görkezdi. Beýleki barlaglar ýylylygyň başga-da zeperlerini öwrendiler.

Mähriban okyjy, Saglyk ýene bir ýyly üstünlik bilen arka atdy. Pandemiýanyň bu ýyly hem geçen ýyldan agyr bolmasa, ýeňil bolmady. Ençeme begençli wakalar bilen bilelikde gynançlylary hem az bolmady. Eger ýakynlaryňdan ýa-da tanyşlaryňdan COVID-19 pidasy bolanlar bar bolsa, çuňňur gynanjymyzy bildirýäris. Ýitiren ýakynlarymyzyň ählisiniň ýatan ýerleri ýagty bolsun! Ýylyň nähili geçendigine garamazdan, bu gün seni sag-salamat görmek bizi diýseň begendirýär.

Saglygy ýyl-ýyldan ulaldýandygyň we ösdürýändigiň üçin saňa çyn ýürekden minnetdarlygymyzy bildirýäris. Seniň soraglaryň, teswirleriň we ynamyň bize has-da köp zähmet çekmäge ylham berýär. Biz ýeke öwrenmeýäris we ýeke döretmeýäris. Biz muny seniň bilen bilelikde edýäris, ýagny birek-birekden öwrenýäris. Bilelikde özümiziň, maşgalamyzyň, jemgyýetimiziň we daşky gurşawymyzyň saglyk ýagdaýyny öwrenýäris, ony gorap saklamaga we çylşyrymly meselelerine çözgüt tapmaga çalyşýarys.

Braziliýanyň prezidenti Jair Bolsonaronyň pandemiýa jogap berşini derňeýän senatorlar ony köp sanly adam öldürmekde we genosidde aýyplamakdan yza çekilip, adamzada garşy jenaýat etmekde aýyplamak meýline düşene meňzeýärler. Senatyň 1,200 sahypalyk hasabatynda Bolsonaronyň kararlarynyň 300,000+ ölüme, ýagny ýurtda COVID-19 ölümleriniň ýarysyna sebäp bolandygy bellenilýär. Bu hasabat senata hödürleneninden bir hepde soňra ses berlişik geçmeli. Ondan soňra, baş prokuroryň höküm çykarmasy üçin 30 gün berilýär.

Ýakynda ABŞ-da täzelenen saglyk maslsahatlaryna görä: Ýürek keselleri bolmadyk gartaşan adamlar ilkinji infarktyň ýa-da insultyň (beýnä gan inme) öňüni almak üçin gündelik, az dozaly aspirin kabul etmeli däl.

Ozal infarkty ýa-da insulty başdan geçirmedik, 60 ýaşly we ondan uly ýaşly adamlara aspiriniň salýan ganama töwekgelçiligi onuň hödürläp biljek peýdalaryndan has uludyr.

Bu ýyl artykmaç kabul edilen duz bütin dünýäde 1.6 million ölüme sebäp bolar. Bu ölümleriň 5-den 4-si pes we orta-girdejili ýurtlarda bolup geçer we pidalaryň takmynan ýarysy 70 ýaşdan kiçi adamlar bolar.

Köp ýurtda BSGG-nyň maslahat berýän gündelik 5 gramyndan has artyk duz kabul edilýär. Dünýäde adam başyna günlük ortaça kabul edilýän duz bolsa 10.1 grama barabar.

Taliban Owganystandaky neşe serişdelerini ulanyjylary güýç bilen Kabulyň köçelerinden ýygnap, ýowuz reabilitasiýa merkezlerine ýerleşdirýär. AP neşirinde çap edilen suratlarda ýurduň içinde öndürilýän geroine we metamfetamine garaşly 150 töweregi adamyň goşlarynyň ýakylyşy we gynalyp, bejeriş merkezlerine äkidilişi görkezilýär. Beýle adamlar 45 günlük bejergi programmasyna gatnaşdyrylýar. Bu programmada buprenorfin ýa-da metadon ýaly, garaşlylygyň standart bejergileri ulanylmaýar.

▶  Her ýyl 700,000-den gowrak adam öz janyna kast edip ölýär.

▶  Suiside synanyşýanlaryň sany ondan ölýänleriňkiden has köp. Öň edilen suiside synanyşyk umumy ilatda suisidiň iň möhüm töwekgelçilik faktorydyr.

▶  15-19 ýaşly ýetginjeklerde ölümiň dördünji sebäbi öz janyňa kast etmekdir.

▶  Bütin dünýäde öz-özüňi öldürmegiň 77%-i pes we orta girdejili ýurtlarda ýüze çykýar.

▶  Pestisidleri ýuwutmak, özüňi asmak we atmak dünýäde suisidiň giň ýaýran usullarydyr.

Suisid jemgyýetçilik saglygynyň çynlakaý meselesidir. Ýöne, wagtynda, subutnamalara esaslanýan we köplenç arzan bahaly çäreleri amala aşyrmak bilen onuň öňüni alyp bolýar. Ýurduň milli jogap beriş çäreleriniň täsirli bolmagy üçin suisidiň öňüni alyş strategiýasy zerurdyr.

Hindistanyň gündogaryndaky Bihar welaýatynyň ýaşaýjysy Sonam Kumari geçen ýyl koležde okamaga gaýdanda, ene-atasy ony durumuşa çykarmagy meýilleşdirip başlaýarlar. Kumari öýünden uzaga gaýtsa-da, durmuşa çykmak basyşy ony terk etmedi.

Geçen aý Kumari premýer-ministr Narendra Modä edil oglanlara rugsat berlişi ýaly, gyzlaryň hem nika ýaşynyň 21 ýaşa galdyrylmagyny sorap, haýyşnama ýazdy. Şonda gyzlar hem ýokary okuwy tamamlap bilerler. Kumariniň hereketi ýüzlerçe aýal-gyzlary Modä şoňa meňzeş hat ýazmaga iterdi. Premýer ministriň ofisine 800 töweregi hat iberildi. Hatlarda gyzlar başdan geçirmelerini, hatda käbirleri goşgy hem ýazypdyrlar.

"Umytsyzlyk ölümleri" aňlatmasy Prinston uniwersitetiniň ykdysatçylary Anne Keýs we Angus Deaton (Nobel baýragynyň laureaty) ABŞ-da ölüm statistikasyny öwrenenlerinden soň döredi. Olaryň geçiren barlaglaryna görä, 1900-nji ýyllarda ilatyň ömür dowamlylygy 50 ýyldan 80 ýyla çenli uzaýar. Emma asyryň ahyryna çenli ilatyň bir böleginiň ömür dowamlylygy ýene öňki ýagdaýyna dolanýar. 1990-njy ýyllardan başlap, latyn-amerikan däl akýagyz adamlaryň, esasanam, ýokary bilimi bolmadyklaryň ölüm derejesiniň birden artandygyny Keýs we Deaton 2015-nji ýylyň dekabrynda Milli Ylymlar Akademiýasynyň Maglumatlarynda (PNAS) habar berdiler.

Taliban Kabuly eline geçireninden soň, Owganystandaky 20 ýyllyk ylmy gözlegleriň ösüşine howp abanýar.

2004-nji ýyldan bäri ýüzlerçe million dollarlyk halkara maliýeleşdirmesi onlarça täze döwlet we hususy uniwersitetleri açmaga, aýallaryň işjeňliginiň ep-esli artmagyna we halkara žurnallara goşantlaryň köpelmegine ýardam edipdi.