Ýaňy-ýakynda ene bolan Maýa gürrüň berýär: – "Birinji dogumdan soň aýal maşgalaň öňünde gaty kän kynçylyklar döreýär. Olaryň biri hem bäbegi iýmitlendirmek, ýagny, emdirmek. Çagam emip başlandan soň göwsümiň emzikleri jaýyrlyp, ýara bolup başlady. Her gezek emdirjek bolsam çydap bolmaýan agyrylar biýnjalyk edip başlady. Öýdäkilere "özüni oňarmaýan" ýaly görünmejek bolup, utanyp ilkibaşda aýtmajak boldum. Emma agyrylar galmandy. Göwsümde gaty emele gelmeler we çişler döräp başlady. Gijelerine beden gyzgynym 38-den geçýärdi. Üstesine-de, bäbegimiň içi geçip başlady. Indi men gorkup başladym. Öýdäkiler bilen maslahat edip, lukmana ýüz tutmaly boldum. Lukman meni süýt mäzleriniň ultrases barlagyna ýollady. Barlaglaryň netijesi boýunça mende mastitiň abssedirlenen görnüşi anyklanyldy. Sada dilde aýdaňda, süýt mäzlerinde iriňli ojak emele gelipdir. "Siz irräk ýüz tutan bolsaňyz bular ýaly ýagdaý ýüze çykmazdy. Ol ojagy operatiw ýol bilen aýyrmaly bolarys" – diýip lukman aýtdy. Men öz-özümi şu ýagdaýa eltenime gaty gowy düşünýädim. Utanjymdan hassa bolanyma ökündim".

2005-nji ýylda men 9-njy klasdadym. Biz klasyň oglan-gyzlary bolup anatomiýaň jyns organlaryna niýetlenen sapagyna garaşýardyk. Emma oňa gezek gelende mugallym ol temaň üstünden böküp, yzyndaka geçdi – utandy. Şeýle sebӓplerden mende bu güne çenli jynsy bilimsizlik bar.

Birnӓçe ýyl geçeninden soň meniň jora mugallymym kellesini ýaýkap, uly klasdaky erkek okuwçylarynyň aýdyp berenlerini meň bilen paýlaşdy. Kiçi şӓherçeleriň 14-16 ýaşly türkmen oglanlary jynsy gatnaşykda tejribeli bolmak üçin we türkmen gyzlaryna "toýa çenli garaşmaly" diýip ӧwredilýӓndigi üçin, tenini satýan aýallara gidýӓn ekenler. Olaryň birnӓçesine bolsa jynsy aragatnaşyk arkaly geçýӓn keseller ýokuşypdyr. Sebӓbi prezerwatiwden ýa-da ony nähili ulanmalydygyndan habarsyz ekenler.

Goňşymyzyň gyzy 5 ýyl halaşyp durmuşa çykdy. Daşyndan göräýmäge durmuşy gül ýaly. Köp gyzlaryňam onuň bagtyna gözleri gidýär. Emma ol indi ejelerine islän wagty gelip bilenok. Diňe adaty Nokia telefon ulanýar. Her bir etjek zadyny ýoldaşyndan ýa gaýynlaryndan sorap etmeli. Men onuň ejelerine gelende "Çykmankamam maňa diýenini etdirýärdi, indi hasam beter gysyp saklaýar. Gabanmak, goramak gowudyram welin, her bir zadyň çägi bolmaly dälmi?" diýip, zeýreneni eşitdim.

Jemgyýetimizde söýgi we maşgala gatnaşyklarynda bir tarapyň (esasanam oglan tarapyň) agalyk etmegi seýrek gabat gelmeýär. Iň gynandyryjy ýerem muny adamlaň bolmaly zat hökmünde kabul etmesi. Köpler muny bolmaly zat hökmünde kabul etselerem köpleriň durmuşy ýa söýgi gatnaşyklary haýsam bolsa bir tarapyň çäkden çykmagy sebäpli bozulýar.

Toslama: Prezerwatiw çylşyrymly zat

Maşgala gurmagy meýilleşdirýän käbir ýaşlar prezerwatiw sypyp, zenanyň jynshanasynda we ýatgysynda ýitirim bolup bilýär we ony aýyrmak üçin operasiýa etmek gerek bolýar diýip ynanýarlar.

Fakt: Barlaglar jynsy gatnaşygyň dowamynda prezerwatiwiň ýyrtylmasynyň ýa-da sypmasynyň örän seýrek duş gelýändigini belleýärler (diňe 2%). Bu bolsa diňe prezerwatiw nädogry ulanylanda ýüze çykýar. Prezerwatiw çykarlanda sypmagynyň öňüni almak üçin prezerwatiwiň ýokarsyndan ujydy berk saklamaly. Eger saý-sebäp bilen sypaýsa-da, prezerwatiw zenanyň jynshanasyndan aňryk gitmeýär. Ony bolsa operasiýasyz aňsatlyk bilen aýryp bolýar. Erkek prezerwatiwiň ýyrtylanyny ýa-da sypanyny aňan badyna ýoldaşyna habar bermeli. Şonda zenan eger islese, göwreliligiň gaýragoýulmasyz öňüni alyş gerdejiklerini (postinor, eskapel) kabul etmek arkaly çaga galmagynyň öňüni alyp biler.

Erkek seksuallygy haçan döreýär? Onuň emele gelmegine we kämilleşmegine aýal maşgala nähili täsirini ýetirýärkä? Elbetde, biz, aýallar garşydaş jynsdan hemişe mähirli bolmagy, ünsi, wepalylygy talap edýäris. Ýöne olar bilen gatnaşykda olaryň seksual aýratynlyklaryny nazara almazdan mäkäm maşgala birleşigini döredip bolmazmyka diýip pikir edýärin. Bu babatda anyk maglumatlary almak üçin seksopatolog lukmanlarynyň pikirini bilmek peýdalydyr.

"Eje sen meni dükandan hem almansyň öýdýän. Hiç hili dükan dagam ýok, çagalar ýatgyda ulalýar ekeni. Men şu gün mekdepde eşitdim" diýip, meniň 10 ýaşly oglum uly bir açyşy habar berýän ýaly, maňa çynlakaý äheňde habar berdi. Hawa, bu maglumat oňa uly açyşy aňladýardy, men bolsam öz döreden aldawymy nädip aklajagymy bilmän, adamymyň ýüzüne seretdim. Eger birnäçe wagt öň berlen soraga men hakykata ýakyn jogap tapan bolsam, bu wagt beýle oňaýsyzlyk duýmazdym we oglumyň ynamyndan gaçmazdym..."

Adam bedeni ewolýusiýanyň täsirinde ullakan üýtgeşmelere, daşyndan berilýän agramlara mejbur bolup gelýär. Käbir alymlaryň bellemegine görä, "Adam bedeni az iýip, köp hereket etmäge ukyplydyr". Ýöne häzirki zaman adamlarynyň aglabasy edara işlerinde işläp az hereketlilik durmuşyny alyp barýarlar. Kompýuterleriň peýda bolmagy bilen bu meseleler has hem çuňlaşdy. Çagalar, ýetginjekler köp wagtlaryny monitoryň öňünde oturmak bilen geçirip başladylar. Daşarda, arassa howada bir wagtky oýnalýan çaga oýunlaryna, indi kompýuterleriň üsti bilen arkaýyn hyýaly aralaşyp bolýar. Bu bolsa saglyga ters täsirini ýetirýär. Kompýuteriň başynda uzak wagtlap oturyp işlenende, okalanda, oýnalanda bu ýagdaýyň beden agzalary üçin uly agram we urgy bolup bilýandigi öňden bellidir.

Owadan dodaklar – birinji nobatda, sagdyn dodaklardyr. Şonuň üçin howanyň sowamagy bilen olaryň ýagdaýyna aýratyn üns bermeli bolýar. Dodaklarda ýag mäzleriniň bolmanlygy üçin olara hemişe çyglylyk ýetmeýär we şonuň üçin olaryň gurap jaýrylmalary, sowuklamalary, solmagy ýaly alamatlar ýüze çykyp başlaýar. Ýylyň sowuk wagtynda bolsa çyglylygyň ýitirilmegi ýokarlanýar, şonuň üçin hem dodaklarda islenilmeýän özgerişleriň nädip bolýandygyny bilmek möhümdir.

Dodaklarda jaýryklaryň emele gelmeginiň sebäpleri

Erkek jyns agzalarynyň şikeslenmeleri öz köpdürliligi bilen tapawutlanyp, olaryň içinde ujydyň pürçiginiň, ujydyň kellejiginiň we gowak görnüşli bedeniniň şikeslenmeleri aýralykda ýa-da ýumurtga haltajygynyň şikeslenmeleri bilen bilelikde ýygy duş gelýändir.

Şikeslenmeleriň görnüşleri

► Ujydyň uly bolmadyk şikeslenmeleriniň arasynda balagyň syrmasy bilen onuň derisiniň gysylmagy iň ýygy ýaýrandyr. Döreýän ýara uly bolmasa hem, ol güýçli agyrynyň döremeginiň sebäbi bolup bilýändir. Ýarany ulaltmaz ýaly, syrmanyň şikeslenen ýeriň aşagyndan açylar ýaly edip kesilmegi zerurdyr.

Döwürdeş zenanlara öý hojalygynyň keşigini çekme, hünärmenlik ösüşini gazanmak, döreýän dürli durmuşy kynçylyklary ýeňip geçme bilen birlikde zenan näzeninligini, mylakatlylygyny saklamak kyn bolsa gerek. Durmuşy kynçylyklaryň çözgüdini gözleme, barha ýokarlanýan jemgyýetçilik talaplary mylakatlylygy, zenan mähirliligini ýok edip, zenana mahsus bolmadyk yňdarmalygyň, rehimsizligiň, duýgularyň sowuklygynyň döremegine getirmäge ukyplydyr. Öz kalbyňda ýumşaklygy, hoşamaýlygy saklap, nädip mähirli bolup galyp bolýarka?