Siz arassaçylyk barada hemme zady bilýärsiňiz diýip pikir edýärsiňizmi? Onda biz sizi geň galdyrarys.

Biz her gün diýen ýaly arassalaýarys, ýuwýarys... Ýöne biz düşek daşylarydyr pižamany ýa-da gapjykdyr, el telefonynyň nähili ýygylykda ýuwlup-süpürilmelidigini nähili kesgitlemeli? Adatça biz tämizleýiş işlerini endik edişimize görä wagtymyz bolanda ýa-da ene-atalarymyzyň başda öwredişleri ýaly ýerine ýetirýäris. Ýöne bu çäreler hemişe dogry ýerine ýetirilmeýär. Bu babatda ekspertler şeýle maslahatlary berýärler.

Isleglerine garamazdan, erkekleriň hemmesi aýallaryna jynsy gatnaşyklarynda hakyky, lezzetli duýgulary peşgeş bermäge ukyply däldirler. Erkek adamlaryň köpüsi jynsy gatnaşyklaryny geçirmegiň ýagdaýlaryna, usullaryna, tehnikasyna üns berýän bolsalar hem, aýal bilen bolan bu gatnaşyklarynyň emosional, duýgurlylyk tarapyna az üns berýärler ýa-da asla ony ünsden düşürýärler. Köp erkek adamlaryň pikiriçe, jynsy birleşmeden öňki oýunlar, sypalamalar, posa alyşmalar gerekmejek wagt geçirmeler diýip hasaplanýar. Aýal maşgalanyň teni juda duýgur, erogen nokatlaryna baý bolup, emosional duýgulary başdan geçirme, özi bilen bolup geçýän seksual hadysalarynyň jadylaýjy akymyny duýma talaby olar üçin wajyp bolup durýandyr.

ESASY FAKTLAR

► Daşky gurşawda howanyň hapalanmasy adam saglygyna täsir edip biljek iň uly howpdyr. Howanyň hapalanma derejesini peseltmek arkaly döwletler ysmazlyk, ýürek keselleri, öýken ragy, dem alyş ýollarynyň ýiti we dowamly keselleri, şol sanda demgysma ýaly dürli keselleriň döreme töwekgelçiligini azaldyp bilýärler.

► Howanyň hapalyk derejesi näçe pes bolsa, ilatyň hem ýürek-damar we dem alyş ýollarynyň kesellerden ejir çekýän bölegi şonça az bolýar.

"Adamyň ruhyny bejermezden,
bedenini bejerip bolmaz"

Sokrat

Lukmançylygyň bütin taryhynyň dowamynda lukman-näsag gatnaşyklarynyň esasyny ynamdarlyk tutýandyr. Biri-biriňi habarly etmek, hiç bir maglumaty gizlemezlik, diňe hakykaty aýtmak ýaly häsiýetler bejerginiň şowly we netijeli bolmagyny üpjün edip biler.

Lukman bilen näsagyň arasyndaky ynamly gatnaşyklary ýola goýmak üçin goldaw bermek häsiýeti wajyp orun eýeleýändir. Eger näsag lukmanyň talap etmän ýa-da zor salman oňa kömegi bilen goldaw berýänini duýsa, ol lukman bilen gatnaşygyny has hem ýakynlaşdyrar. Eger lukman nasag bilen gepleşikde oňa düşünmäge synanyşsa, näsag öz arzlarynyň eşdilip, lukman tarapyndan olara seljerme berilýändigi babatda ynamly bolar. Onuň üçin näsagy baş atyp, oňa seredip, ünsli diňleme, "Men Sizi diňleýärin", "Men Size düşünýärin" ýaly jümleler bilen öz ünsli gatnaşygyňy bildirme wajypdyr. Sylamak – adamynyň ýaşyna, kärine garamazdan adamyny şahs höküminde kabul etmekdir. Oňa uýma esasan hem näsagyň durmuşy, kesel taryhy öwrenilende wajypdyr. Duýgudaşlyk etmek – näsag bilen ýakyndan aragatnaşyk etmegiň açary bolup durýandyr. Özüňi näsagyň ýerine goýup, ýagdaýa onuň gözi bilen seretme, onuň keseli baradaky pikirlerini bilme, onuň howsalalaryny duýma oňa diňe bir bejergi bilen däl-de, eýsem ruhy taýdan goldaw bermäge hem kömek berip biler.

5-nji synpa ýaňy geçipdim. Täze bellenen türkmen dili we edebiýaty mugallymymdan ilkinji bäşligi aljak bolup öý iş berlen uzyn goşgyny ýat tutup bardym. Uly hyjuw we tolgunma bilen öňe çykyp, potolokdan gözümi aýyrman, goşgyny labyzly aýdyp berdim. Özümden göwnüm hoşdy. Sapagyň soňunda ýyrşaryp, mugallyma baha goýdurmaga gündeligimi berdim. Olam çala ýylgyrdy-da: "Gynansamam mende saňa baha ýok. Potologa aýdyp berdiň. Goý mynasyp bahanam şol goýsun" diýip, otagdan çykyp gitdi. Şodur-şodur potolok bilen aramy üzdüm.

Indi görüp otursam, asyl şol mugallymym meni glossofobiýa uçramakdan goran ekeni.

Wagtyndan öň döreýän eýakulýasiýa (dölüň zyňylmagy) dünýäniň dürli ýurtlarynda has ýaýran bozulmalaryň biri bolup, dölüň bolmaly wagtyndan has ir zyňylmagy bilen alamatlandyrylýandyr. Erkek adam öz durmuşynda bir gezek hem bolsa ir dörän eýakulýasiýa ýagdaýyna sezewar bolandyr, ýöne bir gezek bolan şowsuzlyga üns beren hem däldir. Eger dölüň ir zyňylmagy kadaly ýagdaýda bolup geçýän bolsa, erkek adamyny alada goýup, ruhy gamgynlylygyň, özüňe ynamsyzlygyň döremegine getirip biler.

Tomus günleriniň gelmegi bilen biziň her birimizde suwa ýakyn bolmak, suwa düşüp öz bedeniňi sowatmak we suwuň şypa beriji häsiýetinden peýdalanmak islegi döreýär. Ynha sonda, biz ýörite gurnalan suw howuzlaryna barmaga ymtylýarys. Ýöne olardan peýdalanan wagtyňyz hem saglyk üçin zyýanly ýagdaýlaryň döräp biljekdiginden habarly bolmalydyr.

Ýörite gurnalan suw howuzlarynda biziň saglygymyza zyýan ýetirip biljek ilkinji howplaryň biri hem kömelekli ýokançlyklardyr. Olar esasan keratomikoz ýa-da dermatomikoz ýokançlyklary bolup, deriniň üstüni ýa-da onuň aşaky gatlaklaryny hem şikeslendirip bilýändirler. Köplenç dabanyň kömelekli ýokançlygy duş gelse hem, onuň dyrnaklary we saçlary şikeslendirýän halatlary hem az bolanok.

Köpçülikde el telefonda gürleşende özüni ker bilen gürleşýän ýaly alyp barýanlara duşmadygymyz ýok bolsa gerek. Şeýle ýagdaýlarda köpümiz ýylgyryp oňýan bolsak, köpümiziň rahatlygymyz bozulýandyr. Köpümiz biygtyýar ol kişiniň gürrüňlerine ünsümizi berýändiris. Köpümiz bolsa içimizden zeýrenýändiris. "Ker bilen gürleşýän" adam bolsa töwereginden bihabar gürrüňini dowam etdirýändir.

Aramyzda näçämiz şeýle wakalardan täsirlenip, öz telefonda gürleşme ýollarymyzy derňewden geçirýärkäk? Näçämiz özümizi telefon ulanmakda kämil diýip hasaplaýarkak? Eýsem, siz telefon ulanmagyň hem öz edebi düzgünleriniň (etika) bardygyndan habarlymysyňyz?

BMG-nyň 2014-nji ýylda beren hasabatyna görä, bu gün dünýä ilatynyň 54%-i şäherlerde ýaşaýar. Merkezi Aziýanyň 65.5 milliondan gowrak ilatynyň 43.8%-i şäher sebitlerinde ýaşaýarlar. UNDESA-ň çaklamasyna görä, 2050-nji ýyla çenli Merkezi Aziýanyň ilaty 80 milliondan geçip, onuň 55.2%-i şäherlerde ýaşar. Bu ösüşe, ýagny adamlaryň köpçülikleýin şäherlere ýa-da şäher sebitlerine göçmegine, ýaşamagyna we işlemegine urabanizasiýa diýilýär. Şäherler dürli ugurlar boýunça öz mümkinçilikleri bilen, galybersede şäheriň dolandyrylmagy üçin gerekli iş ýerlerini doldurmak üçin ilaty oba ýerlerden özüne çekýär. Adamlaryň şäherlere göçmekleri bolsa, goşmaça lukmançylyk hyzmatlaryna bolan talaplary, islegleri artdyrýar, arassaçylyk, sanitariýa bilen bagly meseleleriň ýuze çykmagyna sebäp bolýar. Bu bolsa öz gezeginde jemgyýetde saglyk bilen bagly kynçylyklary, ýaramaz ýagdaýlary döredýär.

Ýene-de diýdiler: "Ulalyp ýaşyň
Garaja gyl bilen basyrlar döşüň"
"Döşüňe bitýänçä şol gyl – diýdiler,
Günäňi geçerler, ogul!" diýdiler.
"Döşüňe bitensoň şol gyl – diýdiler,
Döşüňe mynasyp bolgun diýdiler".

Hawa, gyzlaryň gurjak, oglanlaryň bolsa aşyk oýnamasyny goýbolsun edýän ýetginjeklik döwri bilen tanyş dälimiz ýok bolsa gerek. Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň bellemegine göra, 10-19 ýaş aralygyndaky gyzlary we oglanlary ýetginjek diýip hasap etmek bolar. Adamyň durmuş basgançaklarynyň (çagalyk, ýetginjeklik, ýigitlik, garrylyk) her biriniň hem özüne ýetesi ruhy, fiziki we sosial hupbatlary bolýar. Ylaýtada, ýetginjeklik döwri iň agyr geçýäni diýlip hasaplanylýar. Çünki bu döwürde ynsan çagalykdan ymykly çykyp, jogapkärçiliklerden doly, şahyryň aýdyşy ýaly, ýalňyşlyklarynyň bagyşlanmasy bes edilip, her adiminiň derňeljek ululyk dünýäsine gadam basýar.