Göwreliligiň ýarysyndan gowragy – takmynan 121 milliony meýilleşdirilmedik göwrelilikdir. BMG-nyň Ilat Gaznasynyň täze hasabatyna görä, bu mesele maşgalany meýilleşdirmegiň elýetersizliginden däl-de, toslamalar, biabraýlyk we nädogry maglumatlar zerarlydyr.

Zenanlaryň saglygy ugrundaky ylmy barlaglaryň aglabasynyň aýallaryň reproduktiw döwrüne, aýratynam göwrelilige üns berýänligini, zenanlarda keseliň we ölümiň esasy sebäpleri barada az makalanyň barlygyny täze barlag ýüze çykardy.

Aýallaryň keseli nähili başdan geçirýändikleri bilen onuň diagnoza we bejergä edýän täsiriniň aratapawudynyň barha artýandygy bilinse-de, soňky on ýylda bu ugurdaky ylmy gözlegler has-da selçeňleşdi.

2022-nji ýylyň 17-nji martynda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi "Göwreliligiň emeli usul bilen aýrylmagynyň tertibini we şertlerini tassyklamak hakynda" 108 belgili buýrugy çap etdi. Buýruga görä, aýalyň islegine görä abort etdirmek 5 hepdä çenli rugsat berilýär we diňe belli sebäpler ýüze çykan ýagdaýynda 22 hepdä çenli rugsat berilýär.

Russiýanyň Ukraina çozmagy COVID-19-yň täze we has tiz ýaýraýan tolkunyna badalga berip biler. Häzirki wagtda Ukrainada ilatyň diňe 35% COVID-19 sanjymyny alan we uruş başlaly bäri 10 million adam öýüni terk etmäge mejbur boldy. Şeýlelikde adamlaryň diri galma ugrundaky aladalary pandemiýanyň protokolyndan öňe geçdi. Başga meseleler:

Halkara Pul gaznasynyň täze hasabatyna görä, klimatyň üýtgemegi adamzadyň iň uly meseleleriniň biri bolup durýar. Orta Gündogar we Merkezi Aziýa (OG&MA) sebiti hem klimatyň üýtgemeginiň saglyk, fiziki we ykdysady täsirleri bilen çaknyşjak ilkinji ýerdir. Sebitiň aglaba bölegi eýýäm ýowuz klimat zonalaryna eýeçilik edýär – bu ýerlerde global maýylganlygyň netijesinde çölleşme, suw ýetmezçiligi we deňiz derejesiniň ýokarlanmagy ýaramazlaşýar. Bu ýagdaý düýpli ykdysady bozulmalara, iýmit ýetmezçiligine we jemgyýetçilik saglygynyň howplaryna sebäp bolup, garyplygy, deňsizligi, göçüşligi we dawa-jenjelleri beterleşdirer. OG&MA sebitinde ilatyň ýaryndan köpüsi klimatyň üýtgemegini global ähmiýetli adatdan daşary ýagdaý hasaplap (UNDP we başgalar 2021), bu meseleleriň bardygyny kabul etse-de, aýgytly we uly göwrümli çärelere heniz girişilmedi.

Dünýäde milliardlarça adama täsir edýän we global maýylganlyk sebäpli barha ýaramazlaşýan suw ýetmezçiligi meselesiniň çözgüdi edil aýagymyzyň aşagyndaky ýerasty suwlar bolup biler.

Ýerasty suwlara köplenç dogry düşünilmeýär we netijede olaryň gymmaty bilinmän, nädogry dolandyrylýar we hatda haraplanylýar. Häzirki wagtda dünýäniň şäherlerindäki ilatyň takmynan 50%-i ýerasy suw çeşmelerine bil baglaýar. Ýerasty suwlar oba ýerleriniň ýaşaýjylary üçin hem iň amatly agyz suw çeşmesi bolup durýar.

2021-nji ýylda dünýäniň ýeke ýurdy hem BSGG-nyň howanyň hili boýunça gollanmasynyň düzgünlerine laýyk gelmedi. Munuň netijesinde millionlarça adam BSGG-nyň saglyk standartlaryna gabat gelmeýän hapa howadan dem alýar.

Dünýäniň diňe 222 şäheriniň BSGG-nyň standartlaryny kanagatlandyrýan orta hilli howasy bar. BSGG-nyň standartlaryna görä, howadaky howply maddalaryň (PM2.5) ýyllyk mukdary her kub metrde 5 mikrogramdan geçmeli däl. Aşgabat şäheriniň howasyndaky PM2.5 maddalaryň ýyllyk ortaça mukdary 20.4 mikrograma barabar bolup, maslahat berilýän howpsuz derejeden 3-5 esse geçýär.

10 ýyl bäri BSGG ilkinji gezek iň progressiw we hemmetaraplaýyn abort gollanmasyny taýýarlady.

BSGG-nyň maslahatlaryna esaslanyp geçirilýän abort howpsuz proseduradyr. Emma, dünýädäki abortlaryň diňe ýary howpsuz şertlerde geçirilýär we howply abortlar ýylda 39,000 ölüme sebäp bolýarlar. Bu ölümleriň agramly bölegi pes girdejili ýurtlarda we iň ýaramaz ýagdaýlarda ýaşaýanlaryň içinde bolup geçýär: 60%-den gowragy Afrikada we 30%-i Aziýa ýurtlarynda.

Bu çaganyň nirede ýaşaýandygyna bagly.

Latyn Amerikada we Karib adalarynda rak keselleri 19 we ondan ýaş adamlaryň ölümçiliginiň ikinji sebäpkäri bolup durýar. Muny sebitiň pes we orta-girdejili ýurtlarynda bejerginiň ýetmezçiligi bilen düşündirip bolar. Bu ýerlerde rak keselliler wagtynda anyklaýyş barlaglaryndan geçmekde we ýerlikli bejergi almakda deňsizlige sezewar bolýarlar.

Ölmek prosesi global taýdan "geň hadysa" öwrüldi. Baý ýurtlarda ölýänler barada köplenç "artykmaç alada edilýär" – olar ýakynlaryndan aýralanyp, çekýän yzalary dereksiz uzaldylýar. Garyp ýurtlarda bolsa, adamlar palliatiw (ýeňillik beriji) idegiň elýetersizliginde, öňüni alyp bolýan sebäplerden ölýärler.